Wychować pięknego człowieka

Wychowywać do piękna

Trwałe zmiany w osobowości dziecka uzyskane dzięki wielorakim wpływom wychowawczym to cel, jaki wyznacza sobie pedagogika, opierając się w praktyce od wieków na takich wartościach jak dobro, piękno i prawda. Bł. Jan Paweł II podkreślał, że piękno jest jednym z trzech najgłębszych potrzeb psychicznych człowieka, obok potrzeby dobra i prawdy. Chodzi tu o piękno, dobro i prawdę, dostrzegane w otaczającym świecie, u innych spotykanych ludzi, jak również u siebie. Trzeba zauważyć w sobie tą wartość. Piękno jest bardzo cenną wartością, istniejącą w zasięgu ręki, ale tylko człowiek wrażliwy potrafi je dostrzec, cieszyć się nim i czerpać natchnienie do przetwarzania go w dobro, udzielające się drugiemu człowiekowi. Już Platon zauważył, że Potęga Dobra schroniła się w naturze Piękna, zaś Stefan Szuman napisał, że sztuka służy ludzkości w ogóle, a żywioł piękna jest potrzebny człowiekowi każdemu, jest podstawowym czynnikiem pełnego i harmonijnego rozwoju każdej jaźni i każdej warstwy społecznej. Podkreślając tu służebną rolę sztuki i owego „żywiołu piękna” w pełnym i harmonijnym rozwoju, zwróćmy uwagą na jej znaczenie w życiu dziecka, które jest obdarzone szczególną wyobraźnią i wrażliwością na piękno. Ono często widzi więcej, dokładniej obserwuje i zachwyca się tym, co dostrzega. Umożliwienie mu kontaktu z pięknem otaczającego go świata i ze sztuką wysubtelnia jego zmysły, sprawia mu radość i motywuje do aktywnego poszukiwania i pielęgnowania w sobie kolejnych wartości.

Pedagog z powołania

Doskonale rozumiał to bł. Edmund Bojanowski - człowiek o duszy poetyckiej, wrażliwej na piękno, dostrzegający ludzkie potrzeby i w sposób szczególny zatroskany o rozwój małego dziecka. Nie był z wykształcenia pedagogiem, ale jego pasja zdobywania fachowej wiedzy, poszukiwanie nowych, skutecznych rozwiązań a przy tym formacja osobista w szkole największego Mistrza, Nauczyciela i Pana, Jezusa Chrystusa, zaowocowała w jego pięknym życiu. Stworzył własną koncepcję wychowania, której wartość polega na tym, że obejmuje wychowaniem nie tylko dziecko, ale także rodziny i całe środowisko wiejskie, a przez to znaczną część narodu polskiego. Edmund Bojanowski głęboko zakorzeniony w Bogu, kierujący się zasadami, które przekazywał słowem i przykładem, ukazuje się nam jako pedagog ponadczasowy.

Myśl pedagogiczna bł. Edmunda

Bł. Edmund Bojanowski uważał, że w wychowaniu należy uwzględnić indywidualne właściwości psychiczne dziecka, tempo jego rozwoju duchowego i fizycznego, poziom inteligencji, zainteresowania, uzdolnienia, jak również charakter i warunki środowiska społecznego. Z niezwykłą dokładnością, opisywał warunki, które miały być spełnione w tworzeniu odpowiedniej atmosfery wychowawczej. Były to między innymi: wystrój sali, porządek, zieleń, światło, czas trwania i organizacja zajęć, warunki higieniczne itp. Za bardzo ważne w wychowaniu uważał kształtowanie prostoty. Tak ją wyjaśniał w swoich pismach: Prostota, w znaczeniu, w jakim stworzono ten wyraz, jest to najściślejsze, najswobodniejsze, najczystsze objawienie tego, co w człowieku jest dobre, piękne, wzniosłe, święte – jednym słowem Boskie.

Wychowanie integralne

Z naciskiem zwracał uwagę na wszechstronny i integralny rozwój dziecka oraz na kierunek procesu wychowania, który w ostateczności ma doprowadzić wychowanka do odtworzenia w sobie obrazu Bożego. Kształcenie i wychowanie miało więc charakter religijny, a oparte na zasadzie miłości, stwarzało ważną dla dziecka atmosferę bezpieczeństwa i akceptacji. Bł. Edmund osobiście dawał przykład wprowadzania w życie ochronki atmosfery rodzinnej, okazywania wszystkim życzliwości, spokojnego rozwiązywania problemów i przekazywania oznak poszanowania godności każdego człowieka.
Wychowaniu religijnemu miało towarzyszyć wychowanie narodowe, społeczne, umysłowe estetyczne i fizyczne. Bł. Edmund wdrażał dzieci do odpowiedzialności poprzez powierzanie im opieki nad młodszymi. Przyzwyczajał je do kontroli własnego postępowania przez codzienny rachunek sumienia i prowadzenie dzienników, w których notowały swoje sukcesy i porażki.
Wszystkie zajęcia: śpiew, zabawy, posiłki, nauka i praca, miały odbywać się według ustalonych zaleceń ujętych w Skazówce dla opiekunek i w Zbiorze artykułów, w których bł. Edmund zwracał także uwagę na to, by dzieci miały zaspokojone swoje podstawowe potrzeby i rozwijały się społecznie, a wychowawczynie uwzględniły dobór odpowiednich treści, metod i środków, przestrzegając zasad stopniowania trudności i używając zrozumiałego dla dzieci języka przekazu.
Wychowanie narodowe, umiłowanie wszystkiego, co ojczyste, umacnianie więzi dziecka z rodziną, z rówieśnikami i z najbliższą okolicą dokonywało się przez naukę piosenek o tematyce narodowej, kultywowanie tradycji, udział w obrzędach i zwyczajach. Nauka pisania, czytania oraz ćwiczenie pamięci także dokonywały się w formie zabaw zaczerpniętych z tradycji ludowych, gdyż Bojanowski sądził, że kontakt z pieśnią, muzyką i poezją religijno-narodową pozytywnie wpływa na integralny rozwój dziecka.

Praca i zabawa

Treści nauki i zabawy były tak dobierane, by kształtowały postawę pracowitości, poczucie obowiązku i estetyki. Do zajęć w ochronkach Bojanowski wprowadził pracę w ogrodzie i gospodarstwie. Uczono się naprawiania sieci rybackich, szycia, przędzenia, prania, prasowania, uprawy kwiatów. Starsi chłopcy poznawali sprzęt gospodarczy, ciesielstwo i sposób zasiewania zboża, dziewczynki natomiast uczyły się tkactwa i prac domowych. Podczas częstych wycieczek i spacerów przekazywał dzieciom umiłowanie przyrody, uczył dostrzegania piękna i rozumienia świata. Wciąż szukał nowych rozwiązań i środków sprzyjających rozwojowi dzieci. Polecił np. postarać się o kanarka do ochronki, aby sprawdzić jaki wpływ na dzieci będzie miał śpiew ptaszka podczas ich zabaw i gwaru. (Dz. 30.06.1855r)
W trosce o wychowanie zdrowotne zwracał uwagę na kształcenie nawyku dbania o higienę osobistą, a także czystość pomieszczeń i bliskiego otoczenia oraz zalecał zabawy ruchowe na świeżym powietrzu stymulującym prawidłowy rozwój. Podczas radosnych zabaw dziecko miało ćwiczyć sprawność fizyczną i manualną, kształcić pamięć, spostrzegawczość i wyobraźnię.

Plan wychowawczy

Powiększająca się sieć ochronek wiejskich była dobrze zorganizowana. Bojanowski ułożył dla nich własny plan wychowawczy, z uwzględnieniem czasu na zabiegi higieniczne, zabawy, naukę: czytanie, pisanie, liczenie, katechizm, śpiew, pracę, ćwiczenia w kulturze zachowania i poprawnego mówienia. Wszystkie zajęcia były przeplatane modlitwą, z której dzieci czerpały siłę i natchnienie do kształtowania pełnej osobowości. Plan pracy obejmował również rozkład zajęć tygodniowych z hasłem i tematem na każdy dzień oraz rocznych ze specyfiką pór roku oraz bogatym w treści, wydarzenia i tradycje, kalendarzem liturgicznym.
Dla celów wychowawczych Bł. Edmund Bojanowski wykorzystał swój talent literacki, aby przez tworzenie i dobór literatury skuteczniej wpłynąć na rozwój moralny, emocjonalny i społeczny wychowanków. Można powiedzieć, że był typem literata-pedagoga, który reprezentujący normy postępowania i mądrość ludzi dorosłych, chce zachęcić dziecko do właściwego postępowania. Oddziaływanie przez takie teksty było o wiele skuteczniejsze, bo bardziej i głębiej docierało do uczuć dziecka, ukazując postaci bohaterów, z którymi dziecko chętnie się identyfikowało, i którzy mogli być wzorem zachowań i tworzenia społecznych więzi.
Bł. Edmund przez długi czas przygotowywał zbiorek Piosnek wiejskich dla ochronek, co świadczy o tym, że dobieranie tekstów dla potrzeb dzieci dokonywało się z niezwykłą starannością i były umiejętnie dostosowywane do wieku dzieci.

Obraz Boga w małym człowieku

Pedagogiczna myśl bł. Edmunda Bojanowskiego wskazuje kierunek wychowania, którego celem jest ukształtowanie w człowieku obrazu Boga. Wyznaczony cel może być osiągnięty tylko poprzez troskę o integralny rozwój dziecka, a więc o rozwój fizyczny, umysłowy, emocjonalny, społeczny, religijny, moralny i duchowy. Szczególną wartość w myśli bł. Edmunda stanowi objęcie wychowaniem nie tylko dziecka, ale także jego rodziny i środowiska a przez to znacznej części narodu polskiego.
Współczesne wychowywanie w myśli pedagogicznej bł. Edmunda Bojanowskiego, to kształtowanie pięknego człowieka, żyjącego w prawdzie i miłości oraz w wewnętrznej i zewnętrznej harmonii z Bogiem, z ludźmi i z całą przyrodą.

sM. Salwatora Grzesik